پسامد منطقه‌ای برجام

تأثیر توافق ایران و گروه ۱+۵ (برجام) بر تحولات منطقه‌ای به دو صورت قابل تحقق است؛ از این رو، نحوه و میزان اثرگذاری و نیز بد یا خوب بودن این تأثیر قابل مدیریت است.
یک احتمال یا وجه اثرگذاری برجام بر تحولات منطقه این است که در مناقشات منطقه‌ای که یک طرف آن آمریکا، رژیم‌ها و سازمان‌های مرتبط با او و یک طرف آن جبهه مقاومت (ایران، کشورها، سازمان‌ها و جنبش‌های مرتبط با او) است، مقاومت که مهم‌ترین سلاح این جبهه در برابر اشغال‌گری و در برابر مداخلات نامشروع بوده است، جای خود را به «توافق» بدهد. به این معنا که آمریکا و شرکای آن ما را وادار کنند تا در برابر «توافق» از وجوه امتیاز خود عبور کنیم.
«توافق» برخلاف ظاهر آن، که حل‌وفصل عادلانه و رفع چالش با تکنیک «برد ـ برد» است، وانهادن امتیازات و مایملک خود در قبال کسب مجوز فعالیت در حوزه‌هایی به مراتب محدودتر و تحت شرایط خاص است. فرض کنید ما در قضیه فلسطین بخواهیم از روش «توافق» استفاده کنیم، در این صورت چه اتفاقی می‌افتد؟ در قضیه فلسطین ما یک آرمان داریم و آن، رهایی فلسطین و تشکیل کشوری اسلامی با محوریت قدس است. در نقطه مقابل ما، آرمان آمریکا در این قضیه تثبیت رژیم صهیونیستی و ـ همان‌طور که بار دیگر، چهار روز پیش در اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا آمد ـ برتری‌دهی امنیتی نظامی به این رژیم در منطقه و تبدیل آن به «عامل تضمین منافع ایالات متحده در منطقه» است. فاصله این دو آرمان چقدر است؟ توافق در اینجا چگونه اتفاق می‌افتد؟ با روش برجام، جبهه مقاومت حتماً باید آرمان خود را در حدی که طرف مقابل آن را با آرمان خود در تضاد نبیند، تنزل دهد؛ این در حالی است که ـ مطابق الگوی برجام ـ آمریکا امیدوار و در تلاش خواهد بود تا همین آرمان حداقلی جبهه مقاومت را نیز به آرزوی دست‌نیافتنی تبدیل کند. خُب اگر فلسطین «برجامیزه» شود، جبهه مقاومت باید به تشکیل دولتی ضعیف و محاصره‌شده در سرزمین‌های ۱۹۶۷، یعنی ۲۲ درصد از کل خاک فلسطین فکر کند که غرب قاعدتاً با اصول چنین آرمانی مخالفت نخواهد کرد؛ اما در حین مذاکره، تحقق هر بخش آن را به شرایطی و از جمله اعتراف به حقوق صهیونیست‌ها مشروط خواهد کرد و در نهایت کاری می‌کند که زندگی در فلسطین برای هیچ فلسطینی قابل تحمل نباشد. این در حالی است که صهیونیست‌ها، هم‌اکنون از انتفاضه قدس دچار وحشت شده و نتانیاهو برای یافتن راهی، به واشنگتن رفته است. پس کاملاً واضح است که برجامیزه شدن آرمان فلسطین برای صهیونیست‌ها، بهترین روش مواجهه با آرمان آزادی فلسطین به شمار می‌آید.
یک احتمال یا وجه اثرگذاری دیگر برجام بر تحولات منطقه، این است که برای ملت‌ها جا بیفتد جمهوری اسلامی و جبهه مقاومت ضمن ادامه راه گذشته، پس از برجام فضای تنفسی بهتری خواهند داشت. اگر این مسئله به‌طور واقعی و عملی جا بیفتد که ایران در مسئله هسته‌ای امتیازی داد تا با رفع بخشی از محدودیت‌ها، دست بازتری در هدایت و مدیریت جنبش‌های ضدآمریکایی داشته باشد، فضای منطقه تحرک جدیدی را شاهد خواهد بود.
واقعیت این است که توده‌های مخالف سیطره آمریکا بر منطقه و جنبش‌ها و خیزش‌های انقلابی منطقه، به این وجه از برجام چشم دوخته و از وجه قبلی به شدت نگران هستند. اینکه در نهایت کدام‌یک از این دو اتفاق بیفتد، به مدیریت ما و غرب در این صحنه وابسته است. این هم کاملاً قابل پیش‌بینی است که غرب در تلاش است تا تحولات منطقه را برجامیزه کرده و بدون دادن هزینه، مشکلات عظیم خود در منطقه را که ناشی از بیداری و خروش ملت‌هاست، حل‌وفصل کند.در تحولات منطقه ما می‌توانیم به سطوحی از گفت‌وگو تن دهیم، اما در این گفت‌وگوها باید مراقب سرقت دستاوردهای عظیم جبهه مقاومت باشیم که برای هرکدام از آنها، خون‌های پاکی نثار شده است. با توجه به تجربه برجام، ما در این گفت‌وگوها باید فهرستی از مطالبات مردم منطقه را مطرح کنیم که شامل آسیب‌های آنان از اشغال کشورهای منطقه، تأکید بر حفظ پایگاه‌های نظامی و اصرار بر حفظ رژیم‌های ضدمردمی، حمایت آشکار غرب از تروریسم و پرورش آشکار آن از سوی دستگاه‌های اطلاعاتی غرب است. دستور کار اجلاس نباید از سوی غرب و با تکیه بر الگوی غرب نوشته شود. کاملاً واضح است که ما نمی‌توانیم به غرب برای برون‌رفت از بحران‌های منطقه‌ای تکیه کنیم، چه اینکه منشأ اصلی این بحران‌ها خود آنان هستند، اما از آن طرف تضمین حیات رژیم‌های وابسته به آمریکا با وجود جنبش‌های ضداستعماری و ضداستکباری که سرنخ آنان در انقلاب اسلامی و در جبهه مقاومت است، ممکن نیست. پس در این منطقه، نیاز غرب به کمک ما حتمی است، اما از آن طرف مشارکت غرب در کاهش بحران‌های امنیتی صرفاً یک «فرض» است و از این رو ما باید به شدت از برجامیزه شدن پرونده‌های منطقه‌ای جلوگیری کنیم.

سعدالله زارعی